Tuesday, July 26, 2016

ԻՆՉՈՒ ՄԵՐ ԿՅԱՆՔՈՒՄ ՈՉԻՆՉ ՉԻ ՓՈԽՎՈՒՄ


Մենք բոլորս նվիրյալներ ենք, ու պետք չէ «Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ» լինել։ Ու ցավոք սրտի ով այս պարզ ճշմարտությունը դեռ չի գիտակցել՝ կանխամտածված կամ չենթադրելով, ազգային պառակտման հեղինակ է դառնում։ Մենք նվիրյալներ ենք ոչ պակաս այն անձանցից, ովքեր իրենց մահապարտ են կոչում։ Նվիրյալ ենք ոչ պակաս այն անձնանցից, ովքեր հավատացած են, թե սահմանի խաղաղությունը պահպանելու համար պետք չէ ներքին խժդժություն հրահրել։ Մենք նվիրյալ ենք, որովհետև բոլորս այսօր կիսում ենք այս փոքրիկ, բայց աշխարհաքաղաքական առումով կարևոր երկրի ճակատագիրը, ինչը կարող էինք հեշտությամբ չանել։ Մենք նվիրյալ ենք, որովհետև մեր ապագայի կերտմանն ենք մասնակցում՝ թեկուզ մեր ոչ բազմամղոն գործողություններով։ Սակայն դա ոչ մի կերպ մեզ չի օգնում փոփոխություն առաջացնել՝ մեր կյանքում, մեր երկրում, մեր պետությունում, իսկ ավելի գլոբալ տեսանկյունից՝ աշխարհասփյուռ հայ ժողովրդի մեջ։
Մեր երկրում վաղուց ամեն ինչ այն չէ, ինչ պետք է լինի։ Վաղո՜ւց․․․ Մեր երկրի կենսական խնդիրները լուծելու համար մենք այլևս վատնում ենք պահուստային միջոցները՝ անձնական էներգիա, փող, բարեխղճություն, պարզ մտածողություն․․․ Սա ցավալի իրականություն է, որը չհասկանալու արդյունքում՝ հասել ենք մի կետի, երբ խնդիրների լուծման «միակ» տարբերակ է ներկայացվում զինված ապստամբությունը։ Ու գուցե հենց այդպես էլ լիներ, եթե «մարտնչող» երկու կողմերի հետևում էլ միևնույն «ականջները» չնշմարվեին՝ պառակտիչներինը։ Մենք այնքան ենք գազազած ստեղծված իրավիճակից (Մասլոուն կասեր, թե մենք անձնական անվտանգության հիմքն ենք կորցրել պարզապես, ու մի քիչ էլ, և կկորցնենք ֆիզիոլոգիայի՝ ամենաստորին շերտը), որ պատրաստ ենք ամեն բան տանուլ տալ, որովհետև այլևս տանուլ տալու բան չունենք։ ՍՏՈՊ․ունենք։ Ունենք, նույնիսկ եթե ամենաուժեղ մանիպուլյացիոն տեխնիկաներն օգտագործելով մեզ դոզավորված «ինֆորմացիոն դեղը» շարունակաբար տան։ Մենք կորցնելու լի՜քը բան ունենք։ Ու դա կապ չունի միջազգային հեղինակության հետ, կապ չունի մեր ունեցած լացակումած-փառահեղ անցյալի հետ։ Մենք կորցնում ենք մեր ապագան՝ միասնականության և համընդհանուր գաղափարի բացակայության պատճառով։ Ու ոչ մի տեսակի էմոցիոնալ կոչ այդ ապագան չի փրկելու։ Ու քանի դեռ մենք բոլորս դա չենք հասկացել, մեր կյանքում ոչինչ չի փոխվելու։
Մեր երկրին տնտեսության զարգացում է պետք։ Այո՛, դա հնարավոր չէ անել, եթե համակերպվենք անարդարություններին ու չաղաղակենք հարկայինի, ոստիկանության, առողջապահության, կրթության ոլորտների խայտառակությունների մասին։ Ու քանի դեռ մենք մտածում ենք, թե «թող ուրիշն ասի, ես հո գործ տվող չեմ», մեր կյանքում ոչինչ չի փոխվելու։ Մեր կյանքում ոչինչ չի փոխվելու, եթե մենք «սերժ», «ժիրիկ», «սա», «նա» պիտակավորումներ ենք տալիս։ Չի փոխվելու ոչինչ, քանի դեռ մենք չենք հասկացել, որ հանուն գաղափարի, ոչ թե ընդդեմ «սրա-նրա» պայքարներն անօգուտ են, ինչպես հազարավոր անգամներ մեզ ապացուցել է մեր լացակումած-փառապանծ պատմությունը։
Մեր կյանքում ոչինչ չի փոխվում այն պարզ պատճառով, որ մենք չենք ուզում ինքներս փոխվել, որ այլ կարծիք, քան մերն է, չենք ուզում հանդուրժել, որ պետության ու պետականության մասին տարբեր կարծիքներ կարող են լինել՝ բոլորն էլ արժանի կյանքի կոչվելու։

Մենք չենք ունենալու պանծալի երկիր, քանի դեռ զենքով ու քանդելու գաղափարով զինված երկու կողմերն էլ հետ քայլ չեն արել, քանի որ հնարավոր չէ բարձր թռչել, եթե մի քայլ հետ չես գնացել։ Իսկ մեզ հիմա կենսականորեն անհրաժեշտ է թռչել, հակառակ դեպքում ճահիճը տանելու է ամեն ինչ, և մենք կորցնելու ենք ԱՄԵՆ ԻՆՉ․․․

Monday, July 18, 2016

Շիլա, որի բոլոր «բաղադրամասերն» իրար արժանի են

Այսօր Հայաստանում տիրող իրականությունը մատնանշում է խորքային ու տարիների հնություն ունեցող խնդիրների մասին։ Ակնհայտ է, որ անընդհատ թեթև «փոքսը բաց թողնելով»՝ չեն լուծվել հասարակության բազում խնդիրներ, որոնց մասին եղել են խոստումներ տարբեր առիթներով։ Ժողովուրդը ցասում է ապրում։ Ու սա իրական սթափեցնող ազդակ է որքան իշխանության, նույնքան ընդդիմության համար։
Տարիներ շարունակ իշխանությունը, ինչպես ամեն տեղ աշխարհում, արել է ամեն ինչ կազմաքանդելու համար ընդդիմությունը, որի գոյությունը կարևոր է պետականաշինության ճանապարհին։ Արդյունքում որպես ընդդիմություն՝ ունենք հիմնականում դրսի որևէ պետության շահը ներկայացնող մարդկանց ինչ-որ խումբ, որը թեև պահանջում է արդարություն և ժողովրդավարություն, սակայն իր գործողություններն արդար ու ժողովրդակավարական երբեք չես անվանի։ Տեսակային առումով ներկայիս ոչ ընդդիմությունը, ոչ իշխանությունը հավատ չեն ներշնչում։ Դրանք երկուսն էլ կռիվ են տալիս արևի տակ իրենց տեղի համար։ Եվ ամեն ինչ այսքան զավեշտալի չէր լինի, եթե սարսափելի չլիներ։
Ակնհայտ է, որ այսօրվա ընդդիմության ներկայացուցիչները, որ պարբերաբար տարբեր անուններով են հանդես գալիս, իրականում փորձում են ապացուցել, որ իշխանություններին «պահպանող» ոստիկանությունն այնքան թույլ օղակ է, որ հնարավոր է դրա կայաններից մեկը գրավել և օրենքի ներկայացուցիչներին էլ արդեն 2 օր շարունակ պատանդ պահել։ Այս ֆոնի վրա իշխանությունը փորձում է ամեն գնով ցույց տալ, որ ինքը շա՜տ համբերատար է, ու ոչ մեկին մատով չի դիպչի, քնաի դեռ կա բանակցելու հնարավորություն։ Սակայն մասսայական ապօրինություններ են տեղի ունենում բոլոր այն վայրերում, որոնց մասին կա ինֆորմացիա, թե ըմբոստ-«ապստամբների» հավաքատեղի են։ Ու մի մեծ կաթսայում շիլա է եփվում, որտեղ բոլոր «բաղադրամասերն» իրար արժանի են։ Իսկ ո՞վ է տուժում․․․
Ես անկեղծորեն ցավում եմ այն անհատների համար, ովքեր անկեղծ պայքարում են ու չունեն հետին մտքեր։ Ես անկեղծորեն ցավում եմ բոլոր նրանց համար, ովքեր թեև ներքուստ զգում են բաղձալի փոփոխությունների կարիքը, սակայն քայլ հեռու չեն անի ֆեյբուքի էկրանից։ Վերջին խմբի համար հատկապես շատ եմ ցավում, քանի որ նրանք են և՛ աղմուկ առաջացնողները, և՛ աղմուկից բողոքողները։
Մի բան շատ հստակ է։ Հայաստանում լրջագույն և համակարգային փոփոխությունների կարիք կա։ Ժողովրդի բողոքն արհամարհելը լուծումը չէ։ Ակնհայտ է, որ մեր հասարակությունը տառապում է չլսված լինելու բարդույթով, որն իրականում դարերի պատմություն ունի և հատուկ է փոքր ազգերին։ Հենց այս բարդույթն է մարդկանց մղում հուսալքության, որտեղ թվացյալ «էլ ուրիշ ելք չկա»-ներ են ու ծայրահեղ քայլեր։ Նույն բարդույթն է ապացուցում նաև այն, որ «եթե դու ինձ հետ համակարծիք չես, ուրեմն թշնամի ես, իշխանությունների պատվերն ես կատարում, թուրք ես․․․»
Ես ուզում եմ ապրել ավելի պայծառ ու լավ Հայաստանում, ես ուզում եմ, որ իմ երեխաներն ու թոռներն էլ այստեղ ապրեն։ Ես իմ ներքին բարեփոխումն անում եմ ու ուզում եմ բոլորն էլ իրենցից սկսեն, որովհետև մինչև այդ չարաբաստիկ բարդույթը չհաղթահարենք, չենք փոխելու մեր երկիրը, կես բառ հակառակ ասողին էլ թշնամի ենք որակելու։
Հանգստացեք, հայե՛ր, մանավանդ նրանք, որ իրենց շարքերի նաիվ հայրենասերների հաշվին հեղափոխության իմիտացիա են անում։ Իմիտացիա, քանի որ նույնիսկ իրենք են համոզված, որ «գործը գլուխ չեն բերելու», քանի դեռ փողոցում մարդիկ այնքան չեն կուտակվում, որ կրիտիկական մասսա ձևավորվի։ Հո ոստիկանները ազգի կեսին չե՞ն կարողանալու պահել մարզադահլիճներում։ Եվ նույն «մահապարտները» կտրուկ քայլերի չեն գնում, քանի որ համոզված չեն, որ իրենց սկսածը լիարժեք ռեզոնանս կունենա։
Իսկ փողոցում ռեզոնանս ակնկալել դժվար է, եթե «Էլեկտրիկ Երևանի» ֆենոմենը չկրկնվի։ Իսկ այն, ամենայն հավանականությամբ, չի կրկնվի, որովհետև․
ա/ այս գործողությունն անմիջականորեն կապված չէ մասսաների գրպանի հետ, ինչպես «Էլեկտրիկում»։ Այնտեղ հստակ էր, դիպուկ։ Այս պարագայում մարդիկ նման ուղղակի վտանգ չեն զգում, այլ կերպ ասած, ինչպես տարիներ շարունակ աստիճանաբար սեղմվող գոտուն հարմարվել են՝ նեղությունը չգիտակցելով, այնպես էլ հիմա կշարունակեն,
բ/ իսպառ մարած է հավատը, թե ինչ-որ բան, այնուամենայնիվ, հնարավոր է փոխել։ Ընդդիմության պարբերական հիասթափեցնող գործողությունները մարդկանց ստիպում են իրենց խաբված զգալ։ Եվ քանի որ սա ոչ առաջին, ոչ էլ վերջին դեպքը չէ, ամեն հաջորդ հանրահավքին շատ ավելի քիչ մարդ է միանում։ Ու ևս մի կարևոր բան, խարիզմատիկ լիդեր, ով կարող է, ի վիճակի է միավորել հանրությանը, պարզապես չկա։ Ժիրայր Սեֆիլյանից, իհարկե, փորձում են ստանալ այդպիսին, սակայն նրա ու նրա թիմակիցների կույր պնդումները, թե ով մեզ հետ չէ՝ թուրք է, իշխանամետ, ազգի դավաճան, իրականում երկրի համար ցավող մի մեծ զանգվածի իրենցից վանում են, իսկ լիդերն այդպես էլ անտեսանելի է մնում,

գ/ իշխանությունն  այսօր ամենախոշոր գործատուն է։ Սա ֆանտաստիկ ռեսուրս է։ Մարդիկ պարզապես չեն ուզում կորցնել իրենց աշխատանքը, քանի որ այսօր մեր երկրում դժվար է գումար աշխատելը։ Այդ պարագայում, նույնիսկ ամենադժգոհը լեզուն կկծի, մի քիչ էլ կզսպի, բայց չի բողոքի։
Այսպես կարելի է երկար շարունակել։ Մի բան ցավալիերոն ակնհայտ է։ Մեր գործերում, մեր մտքերում ու գաղափարներում մենք միասնական չենք, ինչը թույլ չի տալիս ձևավորել առողջ ընդդիմություն, որն անկաշառ է ու անկեղծ և պարզապես կենսականորեն անհրաժեշտ՝ որակյալ պետություն կառուցելու համար։

Friday, July 15, 2016

Քաղաքակրթությունների պատերազմ` հանուն ահագնացող վախի

Քաղաքակրթությունների պատերազմները, որոնք մեր աչքի առաջ են այսօր և եղել են միշտ, ոչ թե դրանց տարբերություններից են, այլ այդ մշակույթների յուրացումից, համընդհանուր շահի մասին «մոռանալուց», դիմացինի մեջ թշնամի տեսնելու մոլուցքից։

Իսկ ինչո՞ւ է հարմար թշնամի ունենալը։ Բանն այն է, որ կառավարման կապիտալիստական մոդելում հատկապես շատ ընդգծվեց վախի մթնոլորտով ճնշում գործադրելը։ Սա հայտնի մոդել է, որը կիրառվել է անհիշելի ժամանակներից։ Նաև հոգեբանական է, եթե մարդը որևէ բանից անտեղյակ է, չի պատկերացնում դրա գոյության կանոնները, նրա մոտ առաջանում է անբացատրելի վախ անհայտի հանդեպ։

Վախի միջոցով կառավարումը հակամարդասիրական է, բայց սա այն է, ինչ մենք տեսնում ենք ամեն օր։ Վախից քարացած մարդը, ով որպես կանոն հույսի նշույլ անգամ չունի, չի պատկերացնում, թե ինչպես կարող է լուծել բարդ խնդիրը։ Ու նոր բան փորձելու փոխարեն՝ խուճապի է մատնվում։

Հենց նման խուճապ առաջացնելու է ուղղված վախը հրահրելու ցանկացած փորձ՝ սկսած Նիսում (Ֆրանսիա) տեղի ունեցած ահաբեկչությունից, վերջացրած «ձայնս կտրեմ, թե չէ գործս կկորցնեմ» աքսիոմը, որը կիրառվում է ամբողջ աշխարհում։

Մենք այսօր ապրում ենք երբևէ եղած ամենասարսափելի ժամանակներում, որոնք ուղղված են վախի ահագնացող ծավալների աճին։ Ու այս ամենը տեղի է ունենում տեղեկատվության անհավանական հոսքերի ֆոնին, որոնք առաջին հերթին ստեղծում են խոսքի ազատության իմիտացիա, սակայն իրականում հմտորեն կառավարվում են, և մենք սովորաբար ստանում ենք այն տեղեկատվությունը, որը մեզ «կարելի է իմանալ»։

Բարդ է ապրել մի աշխարհում, որտեղ քեզ մշտապես փորձում են պահել վախի մթնոլորտում։ Սակայն հեշտ է, եթե գիտես, թե իրականում որտեղ են թաքնված խնդիրները․ քաղաքակրթությունների պատերազմները ոչ թե դրանց տարբերություններից են, այլ այդ մշակույթների յուրացումից, համընդհանուր շահի մասին «մոռանալուց», դիմացինի մեջ թշնամի տեսնելու մոլուցքից։



Monday, June 27, 2016

ggTaxi-i փորձի ու հայկական բիզնեսի պրոբլեմների մասին

Վերջին օրերին ggTaxi-ի շուրջ ձևավորված ինֆորմացիոն ֆոնը մի քանի ցայտուն փաստի մասին է խոսում։

Նախևառաջ, մենք համաշխարհային բիզնես մշակույթից ահագին սովորելու բան ունենք։ Հաղորդակցության հմտություններ, պրեզենտացիաներ իրականացնելու կարողություն և վերջապես բիզնեսի վարման պարզ, բայց շատ կարևոր կարողություն։ Ու սա ոչ թե «գրքային» մոտեցում է, այլ համաշխարհային լավագույն փորձը կիրառելու պարզ կանոն։ Բիզնեսը, ինչպես յուրաքանչյուր ապրող օրգանիզմ, ունի կենսափուլեր։ Մասնավորապես, կա նախնական՝ ստարտափ փուլ, որտեղ ամեն ինչ դեռ նոր է՝ փորձերով համեմված։ Երկրորդ փուլում բիզնեսն արդեն կայուն է, եղանակ ստեղծող, ասելիք ունեցող։ Հետագա փուլերի մանրամասները բաց թողնեմ ու անցնեմ վերջին՝ «սպինօֆֆ» էտապին, երբ աճած կազմակերպությունը հեռանում է մայր-կազմակերպությունից ու առանձին ճնապարհ սկսում։

Հիմա այստեղ ինչ կապ ունի ggTaxi-ին։ Դասական կանոնների համաձայն՝ այս հայկական ստարտափը գտնվում է կայացած բիզնեսի փուլում, որն իրականում ամենապատասպանատուն է, քանի որ քեզ լսում ու հետևում են քեզնից մանրները։ Ամեն քայլ, շարժում, որոշում կարող է կենսական կարևորություն ունենալ։ Թեև համաշխարհային վիճակագրությունը փաստում է, որ ամենամեծ թվով անհաջողություններն ունեն ստարտափերը, բայց ամենացավոտ անկումները տեղի են ունենում առերես խաղաղ՝ կայացած փուլում։ Ահա այսպիսի իրավիճակում էր հայտնվել ggTaxi-ն, երբ ընդամենը 1 պրեզենտացիան բավարար էր՝ գահավիժման համար։ Ափսոս․․․

Էլի որպես ուսումնասիրության առարկա դիտարկելով ggTaxi-ին՝ ևս մի կարևոր բանի մասին խոսենք։ Մենք սարսափելի փոքր շուկա ենք, այստեղ ցանկացած ընկերություն կարող է ռեալիզացվել ընդամենը մի քանի ամսում՝ դե նորմալ պայմանների մասին է խոսքը։ Եվ երբ մեկն արդեն դոմինանտ դեր է ստանում, այդ նորմալ պայմանները ի չիք են դառնում։ Այդ իսկ պատճառով կայունության փուլին հասած ցանկացած կազմակերպություն անում է ամեն ինչ՝ «օլիգարխ դառնալու», այն է՝ շուկայում դոմինանտ մնալու համար։ Եվ ուրեմն, մենք բոլորովին պատրաստ չենք մրցակցության․․․

ggTaxi-ին, չլինելով օրիգինալ պրոդուկտ, կարողացել էր դոմինանտ դեր ստանձնել, սակայն պրիմիտիվ ձեռնարկատիրական գիտելիքի բացակայության պատճառներով սկսեց դիրքերը զիջել դեռ շուկա չմտած մրցակցին։ Թե՛ ggTaxi-ն, թե՛ Яндекс такси-ն նույն հարթակն են կիրառում, սակայն վերջինս իր ֆանտաստիկ ռեսուրսի շնորհիվ կարող է շատ արագ գրավել շուկան։ Սա շատ լավ հասկանում են ggTaxi-ում, նաև նրանց ֆինանսավորողները։ Եվ տղաների պանիկան դրա հետևանքն է։

Երկու հետևություն․մենք ձեռնարկատիրական մտքի զարգացման կարիք ունենք, ինչը թույլ կտա ժամանակին սփինօֆֆ լինել։ 2-րդ. ձեռնարկատիրության համար անհրաժեշտ է մի քիչ կոսմոպոլիտ լինել, հակառակ դեպքում ազգային-լոկալ միտքը թույլ չի տալիս գլոբալ մտածել։

Friday, May 27, 2016

Հայկական տնտեսություն. մարմին` առանց հոգու

Մարդիկ թուրքական ապրանքներ են գնում ոչ այն բանի համար, որ դրանք ավելի նորաձև են, հարմար կամ որևէ այլ պատճառով։ Դրանք պարզապես ավելի հասանելի են։ Եվ միշտ էլ այդպես է եղել․ եթե որևէ այլ չափանիշ չկա, որը կարող է ապրանքը մրցակցային դարձնել, կարևորվում է դրա արժեքը։
Սա քաղաքականություն է, որ բոլոր գրեթե բոլոր զարգացող պետություններն են որդեգրում։ Մրցակցային պայմաններում արա ամեն ինչ, որ առավել մոտ լինես ամենաորակյալ առաջարկին և դրա համար պահանջիր հնարավորինս քիչ գումար։ Սա մեխանիզմ է, որը հրաշալի աշխատում է թե՛ մակրո, թե՛ միկրո տնտեսության պարագայում։
Ես հայրենական արտադրանքի ջատագով եմ արդեն տարիներ ի վեր, բայց հստակ հասկանում եմ, որ հայրենասիրական էտուզիազմի վրա տնտեսություն կառուցելն անշնորհակալ գործ է։ Ավելին, եթե հասարակության գնողունակ հիմնական մասը հաշվում է յուրաքանչյուր դրամը ցանկացած գնում կատարելիս, ուրեմն կշեռքի նժարն ուղղվում է էժան ապրանքի կողմը։ Եվ վերջերս համացանցում տարածված նյութը, թե «հրաժավենք թուրքական արտադրանքից, քանի որ հայկականն ավելի նորաձև է» տեղին չէ, քանի որ թուրքականն ընտրում են ոչ թե նորաձևության, այլ էժանության համար։
Խնդիրը հասկանալի է, սակայն ինչպե՞ս և որտե՞ղ գտնել դրա լուծումը։ Սա իմ ամենասիրելի թեմաներից է։ Հայաստանում բիզնես դնելու հրաշալի հնարավորություններ կան։ Կոմերցիոն գործունեությամբ զբաղվող ընկերություն գրանցելու համար անհրաժեշտ է ընդամենը 15 րոպե պետռեգիստրում (կարելի է նաև առցանց), մոտ կես ժամ հարկային տեսչությունում, մի կես ժամ էլ բանկում և ընդամենը 0 դրամ պետական մուծում։ Նման ֆանտաստիկ պայմաններ երևի թե գոյություն չունեն որևէ այլ երկրում։ Ուրեմն ինչն է պատճառը, որ Հայաստանում տնտեսությունը զարգանում է կրիայի քայլերով, եթե չասենք, որ ընդհանրապես չի զարգանում։ Մի կողմ թողնելով հարկային բեռն ու բիզնեսին հարակից բազում խնդիրները՝ պետք է ասել, որ մենք ստեղծել ենք շատ լավ բան (բիզնեսի աջակցման համար), սակայն չունենք ենթակառուցվածքներ, որոնք կարող են այդ լավ բանի շարժիչ ուժը լինել։ Այլ կերպ ասած, մարմինը կա, հոգին բացակայում է։ Թերևս հենց այս արտահայտությունն էլ բնորոշում է հայրենական տնտեսությունը, որտեղ ամեն ինչ կա, բացի հոգուց, գաղափարից․․․
Մեկ այլ բնորոշում, որ հաճախ են ասում հայկական բիզնեսի մասին, այն է, թե ամենալավը մենք առևտուր ենք անում ու սննդի օբյեկտ բացում։ Սա էլ (ներեցեք արտահայտությանս համար) տնտեսության ամենապրիմիտիվ ճյուղերն են, որտեղ շատ խելք պետք չէ, որտեղ գրեթե ամեն ինչ՝ բացառությամբ մարդկային հարաբերությունների, մեխանիկական ու ավտոմատացված է։ Հասկանալի է նաև, որ այս ճյուղերն են զարգանում, քանի որ դրանք արագ շրջանառություն են ապահովում, ինչն էլ հավանաբար կախված է Հայաստանում բիզնես անելու բարձր ռիսկայնության հետ։ Ու որպես այս ամենի տրամաբանական շարունակություն՝ հայաստանյան բիզնեսում գրեթե բացակայում է միջնաժամկետ պլանավորումը, իսկ երկարաժամկետ պլանավորման մասին անգամ խոսք լինել չի կարող։ Ու փաստ․ հայկական բիզնեսը քարշ է տալիս գոյությունը՝ ինչպես մարմինն առանց հոգու․․․

Monday, May 16, 2016

«Բոբո ձյաձյա»-ի միֆի բացահայտումը

Ես շատ երկար մտածում էի այն մասին, թե ինչն է պատճառը, որ Հայաստանում այդքան հաճախ են մեղադրում այս կամ այն արտաքին ուժին՝ ներհայաստանյան խնդիրների մեջ։ Ընդ որում՝ ձևավորված է երկու բանակ, որոնցից առաջինն «ակնհայտ» ուղղորդող ունի՝ Ռուսաստանը, իսկ երկրորդը՝ ոչ։ Կամ ավելի ճիշտ, ունի, սակայն հստակ դեմք չունի։
Նախապես ասեմ, որ խորապես համոզված եմ, որ հայկական և համահայկական խնդիրների լուծում տեսնում եմ բացառապես ներքին ուժերի միավորման, կարողությունների համադրման և նորարարական մտածողության կիրառության պարագայում, իսկ արտաքին ազդակները դիտարկում եմ՝ որպես բացառապես «մեղքն ուրիշի վզին գցելու» մոտեցում։ Եվ ուրեմն․․․
Ձեռնարկատիրության արևտմյան տեսությունն ու պրակտիկան ապացուցում են, որ գոյություն ունի այսպես կոչված «երկար պոչ», որի պարագայում «գլուխը» թվացյալ ամենամեծ եկամուտ բերողն է, ուրեմն նաև ամենատեսանելին, իսկ ահա «երկար պոչը», որը բազմաթիվ մանր-մունր ծառայությունների և ապրանքների ամբողջություն է, որն իրականում ամենամեծ եկամուտն է ապահովում։ Սա հատկապես տեսանելի է առցանց բիզնեսների պարագայում։ Հիմա՝ ինչ կապ ունի «երկար պոչը» «բոբո ձյաձյա»-ի հետ։
Բանն այն է, որ թվացյալ թշնամու երևացող մասը, որը, համաձայն «երկար պոչի» կոնցեպցիայի, ավելի փոքր ազդեցություն ունի, ամբողջական է, ունի մեկ հստակ դեմք, իսկ ահա «պոչի» հատվածը մասնատում է վտանգները, դրանք արատաքինից ավելի նվազ ազդեցիկ դարձնում, սակայն երբ այդ փոքրիկ վտանգները միավորվում են, շատ ավելի մեծ ազդեցություն են ունենում, քան «գլուխը»։
Մի կողմ թողնելով իրար հետ հակազդեցության մեջ եղած ռուսական և արևմտյան քարոզչամեքենաների պրոպագանդայի ազդեցությունը՝ փաստենք, որ որպես առանձնակի («գլուխ») վտանգ, ներկայացվում է ռուսական կողմը (հայկական իրականությունում), երբ արևմտյան «բանակի» մասնատվածությունը չի գիտակցվում՝ դրա միասնական հանդես չգալու պատճառով, ինչը, սակայն, ոչ մի կերպ չի նվազեցնում դրանից տարածվող ահռելի վտանգը։
Ուստի, նույն արևմտյան տեսության շրջանակներում քննարկվող «երկար պոչը» ակնհայտ և հրաշալի կերպով օգտագործվում է ոչ միայն տնտեսությունում, այլ նաև քաղաքական հարցերում։

Որպես ամփոփում միայն ասեմ, որ «բոբո ձյաձյաներ»-ն այնքան էլ սարսափելի չեն, եթե դրանց ազդեցությունն արժանանում է ներքին հակազդեցության, ինչը հայերիս պարագայում միասնության և ուժերի համատեղման միջոցով է հնարավոր։ Եվ այս գործընթացին որևէ արտաքին ուժ՝ լինի դա «գլուխ», թե «երկար պոչ», չի կարող խոչընդոտել, եթե դրանց ազդեցության տակ ընկնող չկա։

Friday, May 13, 2016

Դաժան իրականություն՝ դաժան «մրցակցության» պայմաններում

Կապիտաիզմը լավ բան է, եթե դրա գործիքները ճիշտ ես կիրառում։ Ու դրա, թերևս, ամենակարևոր առավելությունը մրցակցությունն է։ Պետք չէ հեռու գնալ։ Մեր բոլոր հարցերի պատասխանները գոյություն ունեն ու շատ արդյունավետ աշխատում են բնության մեջ։ Ահա այսպես, ամեն րոպե կարելի է տեսնել պայքար ու մրցակցություն, որտեղ բնական ընտրության արդյունքում մնում են հզորները՝ ապահովելով գենետիկ բարելավում։ Դաժան է, մի կողմից, մյուս կողմից, նույն բնությունն այնքան խելացի է, որ թույլերի ու ուժեղների բալանս է ստեղծում՝ ոչ թե ուժեղներին է՛լ ավելի հզորացնելու, այլ մրցակցությունն ապահովելու համար։
Հիմա եթե բնության այս թանկարժեք դասը դիտարկենք տնտեսության մեջ, կտեսնենք հետևյալ պատկերը․ստեղծվում են հզոր կազմակերպություններ, որոնք ամեն դեպքում իրենց որոշ ֆունկցիաներ հանձնում են մանր ու միջին ընկերություններին, ինչի արդյունքում կորպորացիաներն ավելի են ուժեղանում, իսկ ավելի փոքր ընկերությունների մեջ այնպիսի մրցակցություն է ստեղծվում, որ միջին շերտից նույնպես հզորներ են աճում՝ «բնական ընտրության» արդյունքում։
Ի՞նչ է կատարվում Հայաստանում։ Հռետորական հարց։ Ուժեղներն ամեն կերպ ճնշում են թույլերին, հզորացնում իրենց դիրքերը՝ արդյունքում մնալով միակ խաղացողը։ Բայց չէ՞ որ նույնիսկ տնտեսության պլանավորման հարցում պետք է տարբեր ժամկետայնության նպատակներ դնել։ Ու եթե այս համատեքստում դիտարկենք տնտեսությունը, կստացվի, որ խոշոր ընկերություններն ունեն առավել երկարաժամկետ գործառույթ, ուրեմն նաև դանդաղ, բայց խոշոր ֆինանսական շրջանառություն, իսկ մանր ու միջին բիզնեսը՝ միջնաժամկետ ու կարճաժամկետ, ուրեմն նաև գումարի փոքր, բայց արագ շարժ։
Պետք չէ տնտեսագետ լինել, որ հասկանաս, որ տնտեսության զարգացման տեսանկյունից կանխիկի արագ շարժ ապահովող ընկերություններն ունեն կենսական նշանակություն, քանի որ հենց փողի շարժի արդյունքում է, որ տնտեսությունում էլ է շարժ լինում՝ դրական իմաստով։ Եվ ուրեմն ինչո՞ւ է Հայաստանի տնտեսությունն այսքան տխրահռչակ վիճակում։
Ինչո՞ւ է Հայաստանում, որտեղ կազմակերպություն կարելի է գրանցել ընդամենը կես ժամում, առանց ավելորդ քաշքշուքի ու պարկտիկորեն 0 պետական մուծումներով, փակվում մանր ու միջին բիզնեսը։ Ասել, թե դա հարկային ծանր բեռի հետ է կապված, ճիշտ չի լինի։ Հայաստանից շատ ավելի ծանր բեռ առաջացնող պետություններ էլ կան, որտեղ բիզնեսը բուռն ծաղկում է ապրում։ Կապել ամեն ինչ փոքր շուկայի հետ, նույնպես արդարացի չի լինի։ Ասել, թե օլիգարխները գրավել են բոլոր ոլորտները, պարզապես անմտություն է, քանի որ օլիգարխներին պատկանող բիզնեսների մեծամասնությունը նորարարական տարր չի պարունակում, ինչն էլ մանր ու միջին բիզնեսի բնութագրիչներից է։ Բա ինչն է պատճառը․․․

Թեև սա շատ ավելի երկար քննարկման թեմա է, բայց սահմանափակվեմ նրանով, որ մենք պարզապես չունենք ենթակառուցվածքներ կամ գրեթե չունենք, չունենք միջավայր ու ամենակարևորը չունենք առողջ մրցակցություն։ Բայց սա իսկապես ավելի երկար զրույցի թեմա է, որին կանդրադառնամ անպայման ու շատ շուտով։

Tuesday, May 10, 2016

Որտեղ է սահմանը


Մայիսի առաջին շաբաթը հագեցած է լրագրողների համար օրացուցային կարմիր օրերով՝ մամուլի ազատության, ռադիոյի օր և այլն։ Ու իրականում անհրաժեշտ է արժանին մատուցել «չորրորդ իշխանության» առաջամարտիկներին, ովքեր ամենածանր պայմաններում անգամ անում են ամեն ինչ՝ հասարակության տեղեկացված լինելու իրավունքի իրացման համար։ Բայց որտե՞ղ է այն սահմանը, որն ազատությունն այլասերության հետ չի մեկտեղում կամ չի ոտնահարում մեկ ուրիշի ազատությունը, իսկ որ ավելի արդիական (ու վատ) է՝ չի հրահրում իրավիճակի անիմաստ լարում։

Ես հավատացած եմ, որ բացարձակ ճշմարտություններ, ու այս պարագայում բացարձակ լրագրություն ու դրա ազատություն չեն կարող լինել։ Չէ՞ որ գրողը մարդ է՝ իր անձնական հետաքրքրություններով ու շահերով։ Էլ չասեմ այն դեպքերի մասին, երբ այդ շահերն էլ թելադրվում են պատվիրատուների՝ գովազդատուների կողմից։ Եվ ուրեմն, ամեն կարդացած չէ, որ ներկայացնում է իրականությունը։ Եվ ուրեմն նաև պետք է ցանկացած լրատվության վերապահումով մոտենալ։

Այդ դեպքում ո՞ւր կորավ «չորրորդ իշխանության» անաչառությունը․․․
Անձամբ ինձ համար առնվազն տարօրինակ են այն ժուռնալիստները, ովքեր ամեն կերպ «բզբզում են», որ իրենց հայհոյեն, «տհաճ» պատասխան տան կամ այնպիսի բան ասեն, որ իրենց «հերոսացած» զգան։

Մի կողմ թողնելով կանխակալ վերաբերմունքը՝ ասեք, խնդրեմ, ինչո՞ւ բանը պետք է հասնի ակնհայտ վիրավորական խոսքերին, որ հարցը քննվի ԱԺ Էթիկայի հանձնաժողովում։ Մի հայտնի ժուռնալիստ ընկեր ունեմ, միշտ նա է ասում․ «Ինչպիսի հարց ենք տալիս, այնպիսի պատասխան ենք ստանում»։ Կրկին, չանցնելով անձանց ու անհատների աշխարհայացքի քննությանը, բայց եկեք պատկերն ավելի ընդարձակ դիտարկենք։ Այս ինչպիսի՞ հարց պիտի մարդ ստանա, որ «ակնհայտ վիրավորական արտահայտությամբ» պատասխան ստանա։

Լավ, էլի հասկանանք, որ լրագրողներն ամեն կերպ պայքարում են, որ իմ տեղեկացված լինելու իրավունքն իրացվի։ Բայց ինձ հարցրե՞լ են՝ ես ուզո՞ւմ եմ այդպիսի տեղեկատվություն։ Ես ուզո՞ւմ եմ, արդյոք, հրահրող լրագրողի հրահրված պատասխան կարդալ սոցցանցերի իմ էջերում, որին երբեք չեմ վստահելու, քանի այն, միևնույն է, կանխակալ է։ Արդյո՞ք այսօրվա լրագրողը գիտակցում է, որ իր աշխատանքի արդյունքը, որի անմիջական սպառողն եմ ես, չի ուզում հերյուրանք կարդալ, քանի որ փնտրելու է իր ուզած ինֆորմացիան։

Այո՛, շատ դեպքեր կան, երբ լրագրողական խիզախության ու բազմակողմանիության արդյունքում երկրների ու մարդկանց ճակատագրեր են փոխվում, երբ անելանելի թվացող իրավիճակում հույսի լույս է ճառագում։ Սակայն, ի՞նչ լույսի այն լրագրության մեջ, որի ներկայացուցիչն ամեն ինչ անում է, որ իրեն հայհոյեն, որ պսևդոբացահայտում անի, որ այնպիսի հարց տա, որի պատասխանն «ակնհայտ վիրավորական արտահայտություն» լինի․․․

Չեմ ուզում այսկերպ իրացնել իմ տեղեկացված լինելու իրավունքը։

Իմ հաղթանակների մայիսը

Ես մայիսի 9-ը հիշում եմ։ Այն մայիսի 9-ը, երբ կիսամութ սենյակում, որտեղ վառվում էր 12 վոլտանոց մի լամպ՝ միացված հին մարտկոցին, ու անվերջ միացված էր ռադիոընդունիչը՝ պարբերաբար տրվող լրատվությամբ այն մասին, թե ինչ իրավիճակ է առաջնագծում։ Հիշում եմ գարնանային անուշ կանաչը, որն այդ օրվանից դաջվեց հիշողությանս մեջ՝ որպես հաղթանակը խորհրդանշող, զարթոնք ապրեցնող գույն․․․
Մինչև ուշ գիշեր ռադիոընդունիչից եկող ինֆորմացիան՝ անհստակ ու կցկտուր, այդպես էլ ոչինչ չասաց, որպեսզի օրը բացվի, բարին էլ հետը։ Ու բացվեց օրը․․․ իմ մանկական ներաշխարհը տակնուվրա եղավ, այն ժամանակ լիարժեք չգիտակցված լուրի կարևորությունից։ 
«Շուշին վերցրինք․․․». «Ծնունդդ շնորհավոր»-ի պես հնչող այդ փառահեղ բառակապակցությունը մեկընդմիշտ դրոշմվեց իմ ու ինձ նման բազում երեխաների անձի ձևավորման ճանապարհին։ Ճանապարհ, որը բեկում ու զիջում հասկացություններն ուղարկեց գրողի ծոցը՝ նույնիսկ լիարժեք չգիտակցված լինելու պարագայում։ Այդ օրը դպրոցում, բակում, պարզապես իրար հետ շփվելիս բոլորը նույնն էին ասում՝ «Շուշին վերցրինք», ու այնպիսի հպարտությամբ, հավաքականության այնպիսի ապրումով, ինչը մինչ այդ երբեք չէի տեսել, նույնիսկ 88-ի հանրահավաքների ժամանակ։
Անցան տարիներ։ Ու թեև խոնարհումս պապիս սխրանքների առաջ Մեծ հայրենականի տարիներին չի նվաստանում, բայց Շուշին վերցրել ենք․․․ Ես մաշկիս վրա եմ զգացել դա, ես աչքերովս եմ տեսել դա, ես զգացել եմ հաղթանակի հոտը՝ մայիսյան կանաչից, որը վաղ առավոտյան արևի ճառագայթներից աստվածային ոսկեզօծում էր ստացել։ Դա ի՛մ մայիսն է, ի՛մ գոյության գրավականը, ի՛մ ապրելու առհավատչյան․․․
Մայիսի 9-ին, Շուշիից բացի, մեր ծնողները վերադարձրել են ապրելու (ի հակադրություն գոյատևելու) մեր իրավունքը, մեր սերնդին հնարավորություն են տվել վայելելու երկնքի ու երկրի խաղաղությունը, ունենալ հաղթողի ու ոչ երբեք «վիզը ծռած» ստրուկի հոգեվիճակ։

Ու սա է ինձ համար մայիսի 9-ը։ Խորհրդանշական օր, որը բացում է իմ ու ձեր հաղթանակների մայիսը։

Monday, April 25, 2016

Թղթե շերեփի ու ապագայի մասին

Մի դարում, երբ զենքն այլևս պատերազմում չի հաղթում, սակայն պակաս կարևոր չէ ինֆորմացիոն հարթակներում մարտնչելու համար, մենք շարունակում ենք կառչել դեռևս 1 դար առաջ անօգուտ հռչակված «թղթե շերեփից»․․․
Ես ցեղասպանություն վերապրածի ժառանգ եմ, մեր տանն անվերջ խոկուն լռություն է եղել ապրիլի 24-ներին։ Պապիս շուրթերից կախարդանքի պես էին հնչում իր հորից լսած պատմությունների ծվենները, կախարդանք, քանի որ այդ թեման միշտ փակ էր․․․
Փոխարենը պատգամ կար ամեն հայացքում, ժեստում ու գործում։ Արարե՛լ, արարե՜լ մինչև վերջին շունչը։ Արարե՜լ՝ հանուն ապագայի, սերնդի, ով Արարատի պես պարզ ճակատով վաղը կերտելու է ազատ, անկախ, ինքնաբավ երկիր, որտեղ կրթության ու սերնդի մեջ՝ դեռ չծնված, ներդնում են ոչ թե գոյատևման, այլ ստեղծելու միտքը, ոչ թե լալու, այլ խրոխտ կանգնելու, ոչ թե ծպտվելու, այլ զարմացնելու, ոչ թե թղթե շերեփի, այլ բոլոր ասպարեզներում գերազանցության գենը․․․
Գենը, որի ֆանտաստիկ դրսևորումներից ինքներս ենք ապուշ կտրում, ուր մնաց օտարները։ Այն գենը, որը դարերի խորքից մերժել է պրիմիտիվ առուծախի մոդելը՝ գնալով նոր բան կերտելու դժվարին ճանապարհով։
Հիմա, երբ գիտակցում եմ թղթե շերեփի անօգուտ լինելը, երբ հասկանում եմ, որ հաղթանակի ճանապարհից ազգովի հեռացել ենք իրոք, փորձում եմ վերադառնալ ակունքներիս, որտեղ հենց այդ նույն գենը քեզնից անկախ քեզ ճիշտ ճանապարհով է տանում։ Երբ նույնիսկ օրորոցայինի հնչյունն ու բառը ուղերձ են ենթագիտակցությանը, պարի շարժումը՝ ֆիզիկական պատրաստվածության երաշխիք։ Ու պարտադիր չէ, որ գիտակցես, թե ինչի համար ես դա անում։ Բայց անհրաժեշտ է գիտակցության բարձր լարումով դա անել, ոչ ինքնահոսի, ոչ ինքնանպատակ․․․
Ու այս գենից հեռացումն է, որ դարձավ իմ պապերի՝ իրենց ու ԻՄ պատմական հայրենիքից արտագաղթի պատճառը։ Ոչ այն բանի պատճառով, որ նրանք հայկական առանցքային մշակույթի կրողը չէին, բոլորովին, այլ այն, որ մոռացել էին, որ իսկական հայը կրում էր ստեղծելու միտքը, ոչ թե լալու, այլ խրոխտ կանգնելու կարողությունը, ապրում էր ոչ թե ծպտվելով, այլ զարմացնելով, ոչ թե թղթե շերեփին հույսը դնելով, այլ բոլոր ասպարեզներում գերազանցության գենը սերմանելով․․․
Ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգներից շատերն են պատմում, որ իրենց նախնիները՝ իմ պապի պես, զուսպ լռության էին մատնում գաղթի ու կոտորածի մասին հարցերը։ Երևի գենետիկ արթնացումն է, որ ստիպում էր նրանց լռել ու չպատմել «բռնաբարված, չարքարշ, գաղթական» պիտակների մասին։ Ու արթնացել է գենը․ես այդիսինը չեմ ու համոզված եմ, որ Պերճ Զեյթունցյանի խոսքերը, թե․ «Եթե ուզում ես վրեժ լուծել, թուրքերի քթի տակ ստեղծիր ուժեղ, բարեկեցիկ, օրինապահ երկիր, որտեղից մարդ չուզենա հեռանալ․․․», միակ և անվերադարձ ճանապարհն են ապագա կերտելու, որտեղ թղթե շերեփներն այլևս անելիք չեն ունենա։

Monday, April 18, 2016

Ներքին թշնամուն սպանեք՝ մինչև արտաքինին հասնելը

Ես, անկեղծ եմ ասում, թքած ունեմ, թե Ռուսաստանը ում և որքան զենք է վաճառել, ես թքած ունեմ, թե ադրբեջանն ու թուրքիան ինչ և ում հետ են պայմանավորվել, ինձ չի հուզում աշխարհաքաղաքական խաղում Ամերիկայի դերը, քանի դեռ ես չեմ գիտակցում իմ՝ որպես պետություն, արժեքը, տեղը, դերը և կարողությունը։ 
Ես չեմ դատապարտում Ռուսաստանի հայերի միությանը, որ միտինգ չեն կազմակերպում ադրբեջանի դեսպանատան դիմաց, ես դատապարտում եմ այն անհատներին, ովքեր իրենցից «էդ բեռը» հեռացնում են՝ պատճառաբանելով, թե համայնքը պիտի դա անի։ Համայնքը, քեզ նման անհատներից է կազմված, ու եթե դու՝ որպես անհատ, «լայաղ» չես արել, տաք տնիցդ դուրս գաս, գնաս դեսպանատան մոտ «պրոբկաների միջով» ու քո ասելիքը ասես, ուրեմն ոչ մեկին մի մեղադրիր։ Միջոցներ ու ռեսուրսնե՞ր չկան։ Մի պաստառ պատրաստելու, մի քանի կիլոմետր գնալու համա՞ր։ Չեմ հավատում։ Իսկ մեղքը ուրիշի վրա գցելը համարում եմ ներքին թշնամու հստակ դրսևորում։ 
Կհասկանայի, եթե հիվանդ երեխային խնամող միայնակ մայր լինեիր։ Իսկ դու պարզապես բիզնեսմեն ես, ով չի ուզում, որ իր ադրբեջանցի գործընկերը, ումից դու վաղը ցեմենտ ես առնելու, քեզ «կլյաուզնիկ» համարի։ Բիզնեսը կտուժի՞։ Բա աջուձախ խոսում ես հայրենիքից ու հայրենասիրությունից։
Դու հայրենիք չունես, քանի դեռ պատրաստ ես քո ներքին ճշմարտությունը մի կողմ թողնել՝ կենցաղային, զուտ անձնական հարցեր լուծելու պատրվակով։ Դու անդեմ ու անսեռ ես, քանի դեռ հայ լինելը վեր չէ ամեն ինչից ու ամենքից։ Դու իմ ազգի ներքին թշնամին ես, ով ցեցի նման տաքուկ անկյունում անցքեր է բացում, որոնք հեռացնում են մեզ իրարից։ 
Ու այդ անցքերից ցնցոտի դարձած Հայկական լեռնաշխարհը չի կարող պայքարել արտաքին թշնամու դեմ, քանի դեռ թել ու ասեղով չի շուլալել քո «գործունեության» արդյունքը։ Դու նա չես, ում հետ կապում եմ ԻՄ Հայաստանի ապագան։ Իմ Հայաստանի ապագան մատները ծակող ու արյուն բերող ասեղից չվախեցող տեսակն է, ով առանց քեզ էլ թել էլ կգտնի, ասեղ էլ։ Իմ Հայաստանի ապագան նա է, ով գիտակցում է, որ հայը ազգություն չէ, այլ ԿՈՉՈՒՄ, որին պիտի հարմար լինես, գիտակցես դրա բարդություններն ու տիեզերական պատիվը, որ Արարիչն արել է՝ հայի գենը ստեղծելով։

Thursday, April 14, 2016

Երբ այլևս հնար ու ճար չկա


Վերջին օրերի իրադարձությունները անձամբ ինձ համար խիստ հայկական 2 երևույթի վառ ապացույցն էին։
Մենք գնում ենք բժշկի, երբ «դանակը ոսկորին է հասնում»։ Հետո՞ ինչ, որ աշխարհը, այդ թվում հայ բուժակները, դարեր առաջ դեռևս պարզել է, որ ավելի լավ է կանխարգելել, քան հետո բուժել։ «Դանակը ոսկորին հասած» գնում ենք բժշկի, նեղվում ենք, բնականաբար չենք ընդունում բժշկի ասածները, ինչ-որ բան անում, ինչ-որ բան չենք անում․․․ Ու վայն եկել տարել է մեզ, եթե բժշկի ցուցումների արդյունքում խոստացված ապաքինման լիարժեք արդյունք չեն տալիս (իսկ այդպիսի բան նույնիսկ տեսականորեն հնարավոր չէ)։ Այդ դեպքում բողոքում ենք բժշկից, հիվանդանոցից ու դեղ արտադրողից, հարևանից, որ առավոտյան շուտ է արթնանում, աշխարհից, որ «թարս է»․․․ բայց ոչ երբեք ինքներս մեզնից։ Ինչպես կարող ենք մենք մեղավոր լինել, չէ՞ որ մենք այդքան «բացառիկ ու աննախադեպ» ենք։
Անասելի տխուր ու ցավոտ է ցանկացած երիտասարդի կորուստը, այն էլ «բողբոջ» տարիքում։ Դեռ որքա՜ն ճանապարհ ունենին անցնելու․․․ նրանց արևավառ աչքերում որքա՜ն նախագծեր ու ապագա կա։ Կար․․․
Ու այս տղաների, հայ ժողովրդի արժանի զավակների կորուստը հենց «դանակը ոսկորին» հասցնելու արդյունքն է։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև մեզ մինչև մի լավ չքոթակեցին, մենք չգիտակցեցինք, որ հայրենիքը, հողը արյունով են պահում։ Մենք չհասկացանք, որ պետք է բանակի կողքին լինել ոչ միայն երբ էլ հնար ու ճար չկա, այլ միշտ, անընդհատ, անդադար։ Համազգային ոգու բարձրացման ֆոնին միայն գիտակցեցինք, որ սոցիալական ծանր պայմաններում ապրող զինվորը, նրա զավակը բոլորիս պատասխանատվությունն է, որ միայն հայ և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի լինելն արդեն ենթադրում է ընդհանուրի շահի համար ապրել ու արարել։
Ոգևորվեցինք, հուզվեցինք, սգացինք, «Հելնեմ Մասիսի գագաթին, ․․․ թուրքի ճակատին» անխուսափելի արտահայտություններն արեցինք ու․․․ ու վերջ, հասանք այնտեղ, որ սկսեցինք քավության նոխազներ փնտրել։ Այ որ սա մի քիչ քիչ գռփեր (արդարացի պահանջ), այ որ Թուրքիան մեր հարևանը չլիներ, այ որ Ռուսաստանը զենք չծախեր, այ որ Ամերիկան տարածաշրջանում հետաքրքրություններ չունենար․․․
Իսկ այ որ մենք գիտակցեինք, որ պարտադիր չէ, որ մեզ քոթակեն, որ մենք հիշենք մեր պարտականությունները, ամեն օր հոգայինք մեր պետության կայացման ու զարգացման համար, չփորձեինք ներքին խնդիրների պատճառներ ու արձագանքներ գտնել մեզնից դուրս ու պարզապես ավելի քաղաքացի լինեինք, այս ամենը հնարավոր կլիներ գոնե մի քիչ կանխել։ Ինչո՞ւ սպասել, որ այլևս հնար ու ճար չլինի, որ համազգային արթնացման ապտակ ստանանք, երբ կարելի է առանց ցավի հաղթահարել ցանկացած դժվարություն, նույնիսկ արտաքին գերհզորներից բխող։ Ինչո՞ւ կործանիչ որդը դրսում փնտրել, երբ դու, հենց դո՛ւ, պարզապես պատասխանատու չես եղել․․․



Saturday, April 9, 2016

Այսօր կամ երբեք

Ինքնաբավ պետությունը Հայաստանի կայունության միակ ուղին է։ Բազմիցս եմ դրանում համոզվել։ Ու ինքնաբավության համար բազում պատճառներ և հնարավորություններ կան Հայաստանում։ Սկսենք պատճառներից։
Ինքնաբավ պետությունները չեն տառապում ժամանակակից աշխարհին հատուկ սպառողական մտածողությամբ։ Դրանք արարող, կերտող, ստեղծող պետություններ են, որոնք կարողանում են բավարարել ներքին շուկայի պահանջների գոնե կեսից ավելին։ Արտահանում են այն, ինչն իրենց մոտ ավելի լավ, շատ ու էժան է ստացվում, փոխարենը ստացված գումարներով լրացնելով ներսի շուկայի պահանջի չբավարարված մասը։
Ինքնաբավ հասարակություններն ունեն սոցիալական մտածողություն։ Այսինքն՝ ինձ համար կարևոր սահմանը չի վերջանում մի տան դռան շեմով։ Ես իմ երեխայի համար պատասխանատու եմ ճիշտ այնքան, որքան հարևանի երեխայի համար։ Իմ աշխատանքի հաջողության համար հավասարաչափ պատասխանատվություն է կրում և դա գիտակցում է իմ գործընկերը։ Բոլորի ցավն ու ուրախությունն ընդհանուր է։ Ու նման էլի օրինակներ։ Արդյունքում հասարակարգն էլ ավելի քաղաքացիական է, իրական քաղաքացիական (այս մասին գրել եմ այստեղ․․․)։
Ինքնաբավ պետություններում կառավարման մեխանիզմը պատժող չէ, այլ ուղղորդող՝ խորհուրդ տվող։ Օրինակ՝ հարկային ծառայությունը հարկային հաշվետվությունը 2 րոպե ուշ ներկայացնելու համար ոչ թե տուգանում է, այլ հարցնում նորաստեղծ բիզնեսին․ «Գուցե օգնության կարի՞ք ունես, խորհրդի կամ ռեսուրսի»։
Ինքնաբավ պետությունները հոգեբանական, սոցիալական, նյութական կախում գրեթե չունեն որևէ այլ պետությունից կամ անհատից, ինչի արդյունքում առավել կայուն են։ Այստեղ հատկապես կարևոր է հոգեբանական կախվածությունը, ինչն առանձնացնում է նաև երեխայի ու մոր հարաբերությունը։ Կամ ասենք` մուրացիկի ու նրան օգնողի։ Ընդ որում` բոլոր տեսակի կախվածություններից զերծ լինելը նաև պետության ներքին հասարակության համար է բնութագրիչ։ «Ես պատասխանատու եմ և գիտեմ` ինչ են ինձ պարտական»։ Շատ մարդկային է, երբ մի քանի անգամ քո փոխարեն քո պատասխանատվության շրջանակի աշխատանքն իրականացնում են ուրիշները, այլևս ցանկություն չի առաջանում  զարգանալու, որևէ բան տեղից շարժելու։ Այստեղից էլ հաջորդ պատճառը։
Ինքնաբավ պետությունները մշտապես զարգանում են և զարմացնում «չուզողներին»։ Ու հենց այստեղից էլ շարունակենք հնարավորությունների մասին։
Մարդկային ռեսուրս։  Հայկական միտքն ու դրա արգասիքը մշտապես զարմացրել են իրենց յուրահատուկ լուծումներով։ Մարդկային ռեսուրսի հզորության ականատեսը եղանք Ադրբեջանի ագրեսիային պատասխանելիս, երբ մեր սակավաթիվ բանակը կարողացավ հակազդել տեխնիկապես առավել զինված «հարևանին»։
Տեխնոլոգիաներ։ Այսօր մենք մեր զարգացման վեկտորն արդարացիորեն ուղղել ենք տեխնոլոգիաների ուղղությամբ։ Եվ Հայաստանում հիմա ստեղծվում են ապրանքներ, որոնք կարող են հեշտությամբ մրցել և նույնիսկ առաջ անցնել տեխնոլոգիական հսկա երկրներում ստեղծված մրցակիցներից։
Ֆինանսական ռեսուրս։ Նույնկերպ, հայկական սփյուռքի գիտական և հետո միայն ֆինանսական ներուժը կարող են թույլ տալ իրականացնել ամենաբարդ մասսայական արտադրություններ, որոնք, բացի ներքին շուկայի պահանջները բավարարելուց, հեշտությամբ կարտահանվեն։
Բնություն և գյուղատնտեսություն։ Ի՞նչ է անհրաժեշտ մոտ 3 մլն բնակչություն ունեցող պետությանը` պարենային պահանջները բավարարելու համար, երբ այդ երկրի հողը բավարար բերրի է, կլիման՝ հրաշալի, որտեղ կարելի է աճեցնել կարտոֆիլից մինչև կիվի, ձիթապտղից մինչև ցորեն։ Կասեք, թե․ «Բավական հող չկա»։ Իսկ դուք գիտե՞ք, թե Հայաստանի հողատարածքի ո՞ր մասն է մշակվում։ Իսկ դուք գիտեք, թե այդ հողատարածքների որքան մասն է որպես արոտավայր օգտագործվում․․․

Եվ եթե մենք ունենք այս ամենը, ի՞նչն է մեզ խանգարում դառնալ ինքնաբավ պետություն։ Միասնությունը (բանակին օգնելուն ուղղված ֆոնդերի թիվն արդեն մոտենում է հարյուրին), ռեսուրսների համակարգված և գիտակցված կիրառությունը (մենք զարգացնում ենք բացառապես նեղ մասնագիտական ոլորտներ, այն էլ կազմակերպությունների և ոչ ենթակառուցվածքների մակարդակում, ինչն էլ բերում է նրան, որ հարակից ոլորտները մնում են նույն հարթակում, իսկ հիմնական ուղղությունն այդ պարագայում կատալիզատորի դեր չի կարողանում ստանձնել) և պատասխանատվությունը (նույնիսկ այս դժվարին օրերին մենք «եղունգ ունես, գլուխդ քորիր» արտահայտությամբ՝ չգիտակցելով, որ մենք բոլորս ենք պատասխանատու մեր ապագայի համար)։ Ու անկեղծորեն, չեմ ընդունում բոլոր այն պնդումները, թե․ «Ո՞ւմ համար անեմ․․․»: Մենք բոլորս ենք մեր արյունոտ ու ավելի շատ վայրէջք արձանագրած պատմությամբ ապացուցել, որ «Ես ավերակաց ո՞ւմ թագավորեմ» տեսակի պնդումներն ընդամենն արագացնում են գահավիժելու ընթացքը։ Ու եթե ընձեռնված այսպիսի հնարավորությունից՝ ճգնաժամային իրավիճակից, մենք դասեր չքաղենք, հաջորդը կարող է պարզապես չլինել։

Saturday, April 2, 2016

Ինֆորմացիոն պատերազմների ու հաղթանակների մասին

Այն, որ այսօրվա իրադարձությունները գրեթե չեն ազդել մայրաքաղաքում գտնվող կազմակերպությունների բնականոն աշխատանքի, քաղաքացիների կյանքի վրա, խոսում է այն մասին, որ ոչ թե անհանգստություն չկա, այլ հակառակը․ հանգստություն կա մեր խաղաղ քնի, կյանքի ու ապագայի հանդեպ։ Մեր տղերքի բազկին մեռնեմ․․․

Բայց այսօր պատերազմական գործողություններն ամբողջ աշխարհում ընթանում են ոչ թե սահմանին, այլ վիրտուալ, գոյություն չունեցող, բայց մեզ փոշեկուլի նման ներքաշող հարթությունում։ Ու չկա ավելի հզոր, կործանիչ ու քայքայող ուժ, քան ինֆորմացիան։ Բոլոր ժամանակներում է այդպես եղել։ Հզոր է եղել նա, ով տիրապետել է ինֆորմացիայի, ավելին, կարողացել է այն ի շահ իրեն օգտագործել։ Այդպես են ծնվել «պատմության» գրքերը, կրոնները․․․ Ու եթե ուշադիր ենք զննում դրանցում մեզ հրամցվող ինֆորմացիան, կարմիր թելի պես մի բան ենք տեսնում առաջին հայացքից նույնիսկ իրար հետ կապ չունեցող այս կրիչներում․

ՔԱՐՈԶՉՈՒԹՅՈՒՆ
Քարոզչությունը, որպես ընդհանրացված երևույթ, վստահաբար դրական երանգավորում չունի։ Բայց առանց դրա հնարավոր չէ պայքարել, մանավանդ եթե «մենք փոքր ածու ենք և շատ սահմանափակ թվով ու զորությամբ թույլ, և շատ անգամ օտար թագավորության տակ նվաճված, բայց և այնպես մեր աշխարհումն էլ քաջության շատ գործեր կան գործված, գրելու և հիշատակելու արժանի...» (Մ.ԽՈՐԵՆԱՑԻ):

Եվ քանի որ վիրտուալ տիրույթում թշնամին աներևույթ է, ոչ միշտ կանխատեսելի, պետք է զինվել գործիքներով ու տեղեկատվությամբ ու անցնել մարտի։

Վիրտուալ աշխարհում ինֆորմացիան լույսի արագությամբ է գրավում երկրագունդը և ով ավելի արագ ու համոզիչ եղավ, չհաշված լոբբիզմի ու այլ ազդեցությունների արդյունքը, նա էլ հաղթող է դառնում։

Մեր տղերքն էլ իրական ու արյունահեղ թշնամու հետ են կռվում։ Ու ինչպես մենք ենք հանգիստ, որ նրանք են ապահովում, նրանց էլ անհրաժեշտ է, որ մենք ինֆորմացիոն պատերազմում նրանց պաշտպանենք նույնկերպ։ Ու գիտակցելով ինֆորմացիոն պատերազմում կեղծ տեղեկտվության կարևորությունը, պետք է միշտ զգոն լինել, չթուլանալ, աչք չփակել․․․

Հաղթանակը նրանն է, ով դրանից չի վախենում ու գիտակցում է թելադրված հակամարտության ռեալ և վիրտուալ հարթակներում տարվող գործողություններում միասնական մոտեցումը։

Thursday, March 24, 2016

Երևա՛ն, իմ անչափահաս սեր


Ես ուզում եմ այն Երևանը, որը երեկ էր, բայց այն երիտասարդությամբ, որը վաղն է գալու։
Ցանկացած երկրի ճարտարապետություն ոչ միայն շենքերի ամբողջությունը կամ, ասենք, դրանք զարդարող բարձրաքանդակներն են, այլ այն մշակութային շերտը, որն ակումուլացվել է ժողովրդի գոյության ժամանակահատվածում (բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ մշակույթը զավթվել, յուրացվել կամ «սեփականացվել» է)։ Եվ որպես երևույթ՝ այն ոչ թե տրադիցիոն ու կոնկրետ ժամանակահատվածում ստեղծված մի բան է, այլ խորապես մատնանշում է տենդենցը։ Այն նաև ֆրագմենտալ դիտարկել չի կարելի, քանի որ ճարտարապետական մի ուղղության զարգացումը բերում է այլ ուղղությունների տրամաբանական վերելքի։
Երբ Դյուբուան, Շառլ Դիհլը, Յոզեֆ Ստրժիգովսկին կամ Նիկողայոս Մառը գրում էին, որ եվրոպական ճարտարապետությունը կրում է միջնադարյան հայկական ճարտարապետության ազդեցությունը, վստահաբար չէին խոսում միայն այն ժամանակ ծաղկում ապրող եկեղեցաշինության և դրանում կիրառվող մասնագիտական հնարքների մասին։
Այո՛, կար այդպիսի ժամանակ, երբ հայկական
ճարտարապետությունը շատ ազդեցիկ էր։ Օրինակ, որոշ տեսաբանների կարծիքով, պատշգամբն առաջին անգամ ի հայտ է եկել հայերի մոտ, նույնկերպ կամարակապ կառույցները և այլն։ Իսկ դրանք միայն գեղեցիկ հնարքներ չեն, այլ խորաթափանց ինժեներական միտք, հստակ հաշվարկներ և գեղեցիկի զգացողություն են պահանջում։
Եվ նման ֆանտաստիկ ժառանգություն ճարտարապետական մտքի ճառագման առումով, որ մենք ունենք, դժվար է պատկերացնել, եթե հարցը դիտարկենք քանակ/որակ հարաբերակցության մեջ։

Ինչ ունենք այսօր։ Անխնա վերացող մշակութային արժեք։ Ու պետք չէ ասել, թե շատ վերացող, ավելի ճիշտ «վիժեցվող» շենքեր այդպիսինը չունեն։ Վերադառնանք գրառման սկզբում բերված այն մտքին, որ ճարտարապետությունը ժամանակահատված է ենթադրում։ Ուստի, այսօրվա մեզ համար արժեք չներկայացնող կառույցը վաղը կարող է և պիտի որ լիներ մեր այսօրվա «քարե վկան»։
Վկաներ չկան, ուրեմն ամեն ինչ կարելի է պատմել այնպես, ինչպես ցանկալի է, ընդունելի է կամ էլի նման մի բան․․․
Ի՞նչ ենք անում, ժողովո՛ւրդ։ Գուցե այսպիսի վերաբերմունքը սեփական պատմության հանդեպ բերել է նրան, որ մենք 2796 տարեկան քաղաքում բացառապես մոդեռնիստական պատմության վկաներ կարող ենք տեսնել։ Ինչո՞ւ ենք նման հոգածությամբ ջնջում այն, ինչ տարիների հետ մեծացնում է արժեքը։ Հո մենակ կոնյակը չէ, որ տարիների հետ թանկանում է...
Ու թող որ այս 21-րդ դարի անհայրենիք ու անարմատ քաղաքում մտքի ճառագումներ ունենան այսօրվա երիտասարդները, ովքեր գիտակցել են, որ հանճարեղ գաղափարներ կարող են ծնվել նաև 2-հարկանի փոքրիկ շենքերում, որոնք ծվարել են մեգապոլիսներին հատուկ բանուկ փողոցների աղմուկից հեռու, որովհետև այստեղ է, որ դու մնում ես ինքդ քեզ հետ, խոսում միաժամանակ անցյալ ու ապագայի հետ և ստանում կերտելու ու ոչ թե քանդելու մեսիջներ։

Monday, March 14, 2016

Կնոջ դերը՝ խոհանոցո՞ւմ

Մեր հասարակությունում, ընտանիքում և աշխարհի վրա կանանց դերի մասին քննարկումներն անսպառ են։ Կանայք սերնդի գոյության և դրա գաղափարական ձևավորման հիմքում են, ընտանիքի պահապան սյունը, իսկ այսօր արդեն բազում կազմակերպությունների շարժիչ ուժը։ Եվ կնոջ հզորությունն, իմ կարծիքով, այս իրարից տարբեր դերերը համատեղելու կարողությամբ է պայմանավորված։
Անձամբ համարում եմ, որ գենդերային հավասարության գաղափարը միֆ է և մտացածին, որի հիմքում հասարակության երկբևեռության սկզբունքի հավասարակշռությունից հանելն է։ Թե ինչու է այդպես և ում է դա ձեռնտու, բոլորովին այլ հարց է, որին այսօր չեմ ուզում անդրադառնալ։ Մի բան պարզ է, կյանքն իսկապես այդքան գեղեցիկ չէր լինի, եթե կանայք այն չներկեին իրենց հոգեթով քնքշանքով, երբեմն առնական վճռականությամբ և անհամատեղելին համատեղելու ունակությամբ։
Եվ որքան էլ ասենք, թե հատկապես հայ կինն ընտանիքի պահապան սյունն է, չպետք է մոռանալ ներկայիս ժամանակի մարտահրավերները։ Բացառապես «տան ներսի սյուն» կանանց այսօր խիստ հազվադեպ կարելի է հանդիպել, քանի որ կանայք նաև ակտիվորեն զբաղվում են ընտանիքի ֆինանսական ապահովության հարցով, ինչն իրականում բոլորովին էլ վատ չէ։ Այլ հարց է, որ ընդհանուր ընկալումների և մասնավորաբար աշխարհընկալումների մեջ դա էական փոփոխություններ է առաջացնում թե՛ կանանց, թե՛ տղամարդկանց շրջանում։
Եթե կնոջը դիտարկենք՝ որպես բացառապես ընտանիքի խնդիրների ապահովման պատասխանատու, հավանականությունը, որ նա կկարողանա առողջ սերունդ դաստիարակել ներկայիս պայմաններում, խիստ կասկածելի է, քանի որ ինքնազարգացման հնարավորություններին զուգահեռ, ավելացել է նաև շեղող տեղեկատվությունը «կանանց իրավունքների», «սեռերի հավասարության», «անսեռ հասարակության», «սեռական դաստիարակության» և այլնի մասին։
Սակայն կանանց դերի ընդգծման ֆոնի վրա ուզենք, թե չուզենք հասարակական ընկալման ձևափոխություն ամեն դեպքում տեղի է ունենում։ Եվ շատ խելամիտ կլիներ, եթե ոչ թե կնոջ և տղամարդու դերերի կարծրատիպային բաժանում արվեր, այլ մարդկությունը վերադառնար վաղուց արդեն փորձարկված դերերի փոխլրացման գաղափարին, որտեղ որևէ մեկը գերակա չէ և որևէ մեկի դերը բացառապես իրենը չէ, այլ ընդհանուրինը՝ ընդհանուր պատասխանատվությամբ և համատեղ նպատակով։ Եվ այդ գաղափարն է, որ հիմնահատակ խարխլում է այն տեսությունը, թե տղամարդը բացառապես որսի գնացող էր, իսկ կինը խոհանոցում էր։
Թող ծաղկառատ ու ծիծաղախինդ լինեն մեր գարունները, իսկ ողջ տարին՝ գարուն կանանց և նրանց ուղեկցող ասպետ տղամարդկանց համար։


Հ․Գ․ Ասպետը հնում ոչ թե զրահ կրող ոմն էր, այլ դերերի փոխլրացման ավանդույթի կրող ու սերնդեսերունդ փոխանցող։

Wednesday, February 17, 2016

Ուտոպիստական, բայց մաքրամաքուր քաղաքացիական հասարակության մասին

Ես, իմ շրջապատը նույնպես, ինձ համարում եմ առաջադեմ մտածողության տեր մարդ։ Ու առաջադեմը ոչ մի կերպ չի նշանակում ավանդույթները ոտնահարող, ինչպես հիմա ընդունված է կարծել։ Ու մի ուժգին ներքին զայրույթ եմ ապրում ամեն անգամ, երբ մեր առցանց ու տպագիր մամուլը, սոցցանցերը նյութեր են ողողում քաղաքացիական հասարակության և դրա՝ Հայաստանում չկայացած լինելու մասին։
Մի փոքր թափառումը համացանցում, մի թեթև կարդացածությունը և հաղորդակից լինելը համաշխարհային պատմությանը թույլ է տալիս այս եզրույթի ժամանակակից ընկալման արժանհավատությունը կասկածի տակ առնել։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև․
1․ Երբ Ջոն Լոկկը խոսում էր քաղաքացիական հասարակության մասին, նա պնդում էր, որ պետությունը պիտի ունենա միայն այն իրավասությունները, որոնք իր վրա կդնի հասարակությունը՝ համապատասխան հասարակական պայմանագրի միջոցով,
2․ Քաղաքացիական հասարակարգը կենտրոնանում էր անհատների վրա, սակայն այս վեհ գաղափարի ջատագովները (Ռուսո, Հեգել, Մարքս) պնդում էին, որ պետք է լինի պետության և անհատի փոխադարձ աշխատանք՝ դրա ձևավորման հարցում,
3․ Արիստոտելը, որ այս գաղափարը դիտարկում էր՝ որպես փիլիսոփայական կոնցեպցիա, այն համարում էր մարդկային որակների բարելավման միջավայր։
Ի՞նչ ունենք այսօր։ Այն ամենն, ինչ ուղղված է կեղծ-անհատական որակների բարձրացմանը, որտեղ չկա քաղաքացու և հասարակության երկխոսություն, ուռճացվում է խնդիրը՝ դրան տալով պսևդո-հասարակական նշանակություն․․․ Երբ ինչ-որ իտալուհի որոշում է, որ իր պատկերացրած հասարակությունն ավելի քաղաքացիական է, քան մերը, երբ մարզերում (իրականում դաժան, բայց սակավաթիվ) ընտանեկան բռնությունն ու բռնությունն ընդհանրապես, էլ չասեմ մանկապղծության և հոմոսեքսուալիզմի քարոզը ներկայացվում է՝ որպես ճանապարհ ավելի քաղաքացիական, առաջադեմ՝ արևմտյան, եթե կուզեք, հասարակության ճանապարհ։ Այնինչ, քաղաքացիական հասարակության՝ որպես պետաիրավական կոնցեպտի ձևավորման ժամանակահատվածում այդ նույն արևմուտքը խավարամտության ճիրաններում էր գալարվում։
Հասարակությունն, իմ կարծիքով, քաղաքացիական է, երբ շահն ու ցավն ընդհանուր են, երբ վերևիդ հարևանը պատուհանից քո դռան առաջ կրծած կարտոֆիլ, էլ չասեմ, մանկական օգտագործած տակդիր չի նետում, երբ պետական պաշտոնյայի թեկուզ ծառայողական մեքենան, օրնիբուն աշխատող քաղաքացու մեքենայից շքեղ չէ, երբ պետությունը, պետական անվտանգությունն ու ազգային մշակույթը չեն ստորադասվում ներմուծովի գաղափարների նկատմամբ, երբ պետական ծրագրով տպագրված հանրակրթական գրքերում ոչ թե ընդհանրական, գլոբալիստիկ գաղափարներ են ներկայացվում, այլ կոնկրետ գիտելիք է տրամադվում, որն ամբողջ կյանքում օգնելու է հարցեր լուծել։
Ոչ մի պարագայում չեմ քարոզում փակ սահմաններն ու ազգայնամոլությունը, ոչ մի դեպքում չեմ խրախուսում ընտրակաշառքներն ու բռնության նույնիսկ ամենանվազ դրսևորումը քողարկելու ցանկությունը, քավ լիցի, չեմ բացառում պայծառ անհատների ու նրանց պայքարի կարևորությունը։ ԲԱՅՑ․․․ հասարակությունը իսկապես կարող է քաղաքացիական դառնալ՝ իր նախնական, մաքրամաքուր հասկացությամբ, միայն այն դեպքում, երբ քննադատությունն էլ անկեղծ կլինի, երբ այն սեփական գրպանը լցնելու փոխարեն կծառայի մարդկային որակների զարգացմանը, երբ պետությունն ու հասարակ քաղաքացին երկխոսության, փոխօգնության միջավայրում կհամագործակցեն, և վերմակը միայն իրենց վրա չեն քաշի, երբ անհատները, անկախ զբաղեցրած պաշտոնից և այլ հանգամանքներից, սեփական շահից առաջ կմտածեն հասարակական օգուտի մասին։ Չէ՞ որ հասարակությունը նման անհատների վրա է հիմնված։
Ես երազում եմ այն քաղաքացիական հասարակության մասին, որտեղ որոշ անհատների խիստ անձնային (քաղաքական, սեքսուալ, կրթական, բիզնես և այլն) ցանկությունները բավարարելու համար ես ու իմ երեխաները ստիպված չենք լինի դոզավորված պրոպագանդա լսել, որտեղ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆՆ այնքան ուժեղ գաղափար կլինի, որ նույնիսկ օրենքները կիրառության մեջ դնելու կարիք չի լինի։

Tuesday, February 9, 2016

Երբ կրթությունն ինքնանպատակ է

Կրթական ոլորտը համարում եմ ցանկացած հասարակության զարգացման հիմքը: Ընդ որում՝ համոզված եմ, որ կրթական ոլորտը, որը, ցավոք, այսօր ամբողջ աշխարհում ամենաքարացածն է, պետք է հասարակությունից մի քանի քայլ առաջ լինի: Սակայն այսօր ունենք այն, ինչ ունենք: Մասնավորապես, երեխա ունենալուց հետո հայ ծնողների միակ և անբեկանելի ցանկությունը երեխային բարձրագույն կրթության տալն է՝ անկախ երեխայի ունակություններից և ցանկություններից:
Ու այս ֆոնի վրա նույն ծնողները բիզնես միջավայրում պնդում են, թե MBA-ները, PhD-ները կապ չունեն որակյալ արդյունքի հետ: Կարծես մեր հասարակությունն էլ դրան նպաստում է: Կարիերայում և բիզնեսում հաջողության հասած մարդկանցից շատ քչերի հետ կարելի է ասոցացնել բարձր գիտական նվաճումներ: «Եթե ուզում ես շատ փող վաստակել, քիչ սովորիր» արտահայտությամբ էլ բացատրում են կրթության բացակայությունը:
Այո՛, շատ դեպքերում հաջողությունները պայմանավորված են ոչ այնքան ստացած գիտելիքներով, որքան բնատուր հատկանիշներով ու ձգտումներով: Իսկ վերջիններս, ինչպես հայտնի է, ծնվում են ոչ այնքան հարմարավետ պայմաններում:
Ինչևէ, թերագնահատել կրթության կարևորությունը ոչ մի կերպ չի կարելի: Կրթական հաստատությունը միայն գիտելիք տրամադրող հիմնարկ չէ, կրթությունն էլ, բնականաբար, առուծախի առարկա չէ: Բուհերում, դպրոցներում, նույնիսկ մանկապարտեզներում մարդիկ սովորում են շփվել ուրիշների հետ, իդեալական տարբերակում նաև՝ սեփական կարծիքը ձևավորելու և այն ներկայացնելու հնարավորություն ստանում:
Իսկ ինչո՞ւ իդեալական տարբերակում. որովհետև եթե այսօր երիտասարդ մայրը համարում է, որ երեխային վճարովի դպրոց տալով զտում է նրա շրջապատը ու «ամեն թափթփուկից» ազատում երեխային, հետո էլ բուհում փող տալիս (բացի ուսման վարձից), որ երեխան ստանա այդքան բաղձալի գնահատականը, իսկ դասախոսի կամ ուսուցչի աշխատավարձն ու աշխատանքային միջավայրը ոչ մի կերպ չեն մոտիվացնում ու ոգեշնչում, իդեալական կրթական հարթակի մասին խոսել հնարավոր չէ: Մենք միայն ինքնախաբեությամբ ենք զբաղվում, թե ուզում ենք մեր երեխաներին լավագույն կրթական հնարավորություններն ընձեռել: Իրականում ուզում ենք «թիթիզանալ», որ մեր երեխան գերազանցիկ է: Ու դրա համար ջանք չենք խնայում: Իսկ իրականում հենց երեխան պիտի ջանք թափի, իսկ մենք նրան մղենք դրան: Բազում անգամներ եմ տեսել, թե ինչպես է մայրը որդու փոխարեն շարադրություն գրում: Ի՞նչ կրթության որակի մասին պետք է խոսել, երբ գերազանց գնահատականն ավելի կարևոր է, երբ ստացած գիտելիքը, այն կիրառելու կարողությունն ու փորձառությունը դարձել են երկրորդական:
Թերևս, հենց այս կեղծիքի ձևաչափն է կրթությունը խեղաթյուրել՝ համապատասխան ազդեցություն ունենալով ողջ համակարգի վրա: Դրա համար էլ մեզ համառորեն քարոզում են, թե հարուստներից ոչ մեկն էլ բարձրագույն չունի: «Դու, ոչինչ, դիպլոմդ ստացիր, գիտելիքն ի՞նչ ես անում»,- կասենք մենք, եթե անկեղծ լինենք ինքներս մեզ հետ: Բայց մի՞թե այդպես է:
Ընդհանրացումները երբեք օգտակար չեն եղել: Նույնկերպ նաև կրթության ոլորտում է: Այստեղ էլ կան և՛ դրական, և՛ բացասական տեղաշարժեր: Բոլոր դեպքերն էլ պետք է գնահատել և համապատասխան քայլեր ձեռնարկել:
Մի բան ակնհայտ է, եթե չենք ուզում կործանվել՝ տեղեկատվական պատերազմներում տանուլ տալով, պիտի հզոր, ամուր և կայուն կրթական համակարգ ունենանք, որն սկսվում է ընտանիքում կրթության նկատմամբ իրական հարգանքի զարգացումից: Եթե մեր երեխաները տեսնեն, որ մենք ամեն օր, անկախ իրավիճակից, զբաղվում ենք ինքնակրթությամբ, դա նրանց համար սովորական երևույթ կլինի, կրթվելն էլ՝ բնական ընտրություն: Կրթվելը, ոչ թե գնահատական «քերելը»: